Leestijd: ongeveer 10 minuten

De gevolgen van de COVID-19 pandemie voor de supply chain, de verschuivingen in de internationale verhoudingen als gevolg van de oorlog in Oekraïne, de groeiende vereisten aan verslaglegging over Environmental, Social & Governance (ESG) factoren, de nieuwe ontwikkelingen in big data en kunstmatige intelligentie, de toenemende krapte op de arbeidsmarkt. Het zijn slechts enkele voorbeelden van de complexe trends waarmee finance professionals te maken krijgen. Nu en straks.

Onder de titel 'New value perspectives in turbulent times' organiseerde de Executive Master of Finance & Control (EMFC) van de Amsterdam Business School van de Universiteit van Amsterdam (UvA) op 24 juni een symposium over de impact van de vele maatschappelijke veranderingen op het werk van CFO's en controllers. Aanleiding voor de bijeenkomst was het honderdjarige bestaan van de UvA Economie en Bedrijfskunde (UvA EB).

De oprichters van UvA EB, die bij de oprichting op 16 juni 1922 de Faculteit der Handelswetenschappen heette, benadrukten dat een wetenschappelijke benadering van economie noodzakelijk is, en dat bedrijfseconomie en economie niet los van elkaar bestaan. Een uiterst actueel perspectief, zegt Frank Verbeeten, die samen met Peter Kroos de programmadirectie van de EMFC vormt, in zijn welkomstwoord. 'Macro-economische en maatschappelijke ontwikkelingen zijn nog altijd van grote invloed op bedrijven - en zeker ook op de activiteiten van CFO's en controllers. Het is ook het uitgangspunt van de EMFC: we houden rekening met een gedegen verdieping in accounting en finance, maar we kijken ook verder. Begrip van de business strategie van de organisatie waarin je opereert, inzicht in data en analytics, en soft skills zoals leiderschapscompetenties zijn de drie pijlers van de opleiding. Als je je op al deze vlakken ontwikkelt dan ben je in onze ogen als business partner en decision shaper in staat om echt bij te dragen aan de performance van je organisatie.'

Operatie versus strategie

Er staat anno 2022 een groot aantal complexe ontwikkelingen op de agenda van bestuurders en directies, en dat stelt CFO's voor forse uitdagingen, constateert Peter van Bommel in zijn inleiding op het symposium. 'CFO's hebben een frisse blik op de financiële thema's van vandaag en morgen nodig. Bijvoorbeeld als het gaat om compliance en risicomanagement. Daarnaast creëren geopolitieke, sociaal-culturele en technologische ontwikkelingen - en veranderingen in de supply chain - allerlei risico's. Maar er ontstaan ook nieuwe kansen. CFO's spelen een belangrijke rol in de omgang met de korte én lange termijn gevolgen van deze issues.'

Van Bommel, die voorzitter is van het curatorium van de EMFC en als CFO werkte voor onder meer ASMI, NXP en Philips, verwijst in zijn presentatie naar verschillende opvallende onderzoeksresultaten. Zo komt uit onderzoek van de UvA en partners naar de percepties van de business naar voren dat financials vaak de eigen communicatieve competenties en leiderschapskwaliteiten overschatten. 'Uit onderzoek van McKinsey blijkt daarnaast dat CFO's vooral veel operationele activiteiten ondernemen. Denk aan procurement, investor relations, enterprise transformation en verslaggeving. Maar CFO's besteden aanzienlijk minder tijd aan strategische activiteiten zoals corporate strategy, risicomanagement, pricing en regulatory compliance. Is dat een wenselijke situatie? Of willen we als finance professionals een andere rol spelen? Welke rol zou dat dan zijn?'

Leiderschap en governance

Net als Van Bommel stelt ook Pauline van der Meer Mohr, onder meer voorzitter van de Monitoring Commissie Corporate Governance Code, indringende vragen aan CFO's en controllers die een volwaardige gesprekspartner voor het bestuur en management willen zijn. 'Voor de leden van een Raad van Bestuur en een Raad van Commissarissen zijn ESG-vraagstukken momenteel een topprioriteit. Wat is de materiële impact van onze business op de samenleving, kunnen we dat kwantificeren en in geld uitdrukken en nemen we die impact vervolgens mee in onze verslaggeving? In welke mate zijn we aligned met de Europese taxonomie voor duurzame activiteiten? Hoe zorgen we dat de governance op orde is? CFO's staan voor de uitdaging om actief deel te nemen aan het gesprek hierover. Zijn we de makkelijke dingen aan het doen, of doen we wat we echt moeten doen gezien de actuele ontwikkelingen? Zijn we werkelijk op lange termijn duurzaam bezig? De zoektocht naar de antwoorden vraagt om leiderschap, de moed om buiten de gebaande paden te denken, en de mindset om stakeholders mee te nemen in je werkwijze. Je moet ook de tijd en discipline vinden om het gesprek over de trends te voeren, voorbij de waan van de dag en ondanks drukke agenda's.'

Van der Meer Mohr benoemt een aantal trends die directies en CFO's momenteel voor grote opgaven stellen. 'De vermaatschappelijking van bedrijven neemt toe: de samenleving heeft steeds hogere verwachtingen van de maatschappelijke rol van bedrijven. De nieuwe koers die VNO-NCW en MKB-Nederland in 2021 presenteerden onder de noemer 'ondernemen voor brede welvaart' is een goed voorbeeld van deze trend. Tegelijkertijd zien we een verschuiving van principle based naar rule based accounting en een verregaande juridisering van de samenleving. De aanklacht van Milieudefensie tegen bestuurders van Shell laat zien dat het persoonlijk aansprakelijk stellen van bestuurders een onderdeel is geworden van onze realiteit.' Van der Meer Mohr signaleert ook een opmars van soft law, die onder andere tot uitdrukking komt in de toenemende belangstelling voor purpose gedreven finance en maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO). 'Purpose is steeds vaker een onderdeel van jaarverslagen en er zijn ook al organisaties die het thema in de statuten opnemen. Deze ontwikkeling hangt samen met de groeiende regulering op het vlak van MVO-verslaggeving.'

Maatschappelijke en financiële waarde

De ontwikkelingen rond ESG's, purpose en MVO die Van der Meer Mohr aansnijdt in haar keynote staan ook centraal in de panelsessie aan het slot van het symposium. In de discussie tussen Lodewijk Lockefeer (CFO van Royal Zeelandia Group), Chris Figee (CFO van KPN), Koos Kramer (CFO van NPM Capital) en Jasper de Wit (CFO van Royal HaskoningDHV) is de beweging naar duurzaam ondernemen - en transparantie daarover - een terugkerend onderwerp van gesprek. Wordt aandacht voor ESG factoren gedreven door een intrinsieke motivatie, of is het vooral een verplichting? Wat is de juiste actie nu er nog zoveel onduidelijkheid is rond de Europese wet- en regelgeving? Wat betekenen de attitudes van klanten en de werkwijzen van leveranciers voor de MVO-doelstellingen van een onderneming?

'MVO wordt nooit een succes als het wordt gezien als iets dat lastig is, of een kostenpost. We moeten ook de competitive opportunity erkennen', poneert Van Bommel als prikkelende stelling. 'Het begint allemaal met je eigen strategie - de manier waarop je als organisatie wilt werken', reageert Figee van KPN. 'De missie van KPN is om iedereen in Nederland te verbinden met een duurzame toekomst. Daarmee leggen we een verbinding tussen waardecreatie voor onze stakeholders en een positieve maatschappelijke impact voor de lange termijn. We zien daarbij ook concrete voordelen van onze ambities op het vlak van ESG thema's, bijvoorbeeld als het gaat om het aantrekken van talent.' 

'Innovatie en aandacht voor ESG thema's gaan goed samen', vult Lockefeer van Royal Zeelandia Group aan. 'Als familiebedrijf heeft Zeelandia van oudsher aandacht voor continuïteit en de lange termijn. ESG factoren zijn een intrinsiek onderdeel van onze strategie. We maken werk van compliance, we creëren waarde voor medewerkers, klanten en andere stakeholders, en we verbeteren de duurzame prestaties van onze bedrijfsvoering. Als CFO ben je in een positie om een brug te slaan tussen maatschappelijke waarde en financiële waardering.' Kramer van NPM Capital voegt toe: 'Een sterke uitgangspositie op ESG factoren is essentieel voor de toekomst van bedrijven - en ook een voorwaarde om bedrijven goed te kunnen verkopen. Daarmee is private equity in staat om op verschillende manieren waarde te vergroten: financieel en maatschappelijk.'

De vele standaarden, frameworks en benchmarks voor ESG issues zijn een enorme uitdaging voor de financiële en niet-financiële verantwoording, vinden de deelnemers aan de panelsessie. 'Welke standaards neem je mee in een integraal verslag? Wat zijn de prioriteiten in de ESG thema's waarover je rapporteert? Welke scope kies je? Hoe interpreteer je de open normen die in veel standaards staan?', geeft Figee als voorbeelden van de actuele vraagstukken. De Wit van Royal HaskoningDHV: 'Een belangrijke opgave voor CFO's is om mensen mee te krijgen in alle veranderingen. Een nadruk op compliance en assurance is daarvoor niet altijd de meest kansrijke route. Het werkt vaak beter als de organisatie zelf definieert wat de belangrijkste ESG doelstellingen zijn, en daar stap voor stap naar toe werkt.'

De 5 trends in de boardroom om als CFO en controller in de gaten te houden

Een belangrijk vertrekpunt voor het symposium 'New value perspectives in turbulent times' zijn 5 actuele thema's die hoog op de agenda staan in de boardroom - en daarmee ook urgent zijn voor finance professionals.

• Geopolitieke issues zijn in toenemende mate van invloed op organisaties. Te denken valt aan veranderingen in de machtsbalans tussen verschillende landen en werelddelen, de dreigende handelsoorlogen, en de marktonzekerheden die zijn ontstaan door de COVID-19-pandemie.

• Er is een groeiende belangstelling voor ESG thema's. Regulering, audits en compliance worden steeds belangrijker. Er is ook een alsmaar grotere behoefte aan transparantie en overzicht over de supply chain. Klimaatactivisme en de verwachtingen van aandeelhouders en medewerkers geven een extra impuls aan de trend richting MVO.

• De impact van digitalisering neemt verder toe. Technologische innovaties creëren risico's én mogelijkheden. Bijvoorbeeld als het gaat om cybersecurity, privacy, artificial intelligence, big data, automatisering en robotics.

• Sociaal-culturele ontwikkelingen zijn steeds nauwer verbonden met de business strategie. Voorbeelden zijn de aandacht voor diversiteit en inclusiviteit, de effecten van sociale media, en de war on talent.

• Er spelen steeds meer vraagstukken in de logistiek en supply chain. Klanten stellen hogere eisen aan de kwaliteit en snelheid van dienstverlening, terwijl ondernemingen kampen met onder meer grondstoffenschaarste en uitdagingen in de toeleveringsketen. Er wordt dan ook steeds intensiever nagedacht over de voor- en nadelen van onder meer lokale productie en insourcing.

Tips van top-CFO's over optimaal presteren in de wereld van vandaag en morgen

De wereld van nu is te typeren als VUCA: volatile, uncertain, complex, ambiguous. Hoe ga je daar als finance professional goed mee om? De CFO's van toonaangevende ondernemingen deelden tijdens het symposium 'New value perspectives in turbulent times' inzichten, ervaringen en adviezen.

• Transformatie is geen doel op zichzelf, maar een voorwaarde om als organisatie relevant te blijven. De CFO vervult hierbij een doorslaggevende functie: door leiderschap te tonen, de organisatie te mobiliseren en businessmodellen te doorgronden. 
• Frameworks voor verantwoording zijn bedoeld om de business strategie te ondersteunen, niet om de manier van zakendoen te veranderen. De richtlijnen zijn te gebruiken als inspiratie voor interne discussies over mogelijke verbeteringen.
• De frameworks voor verslaggeving over ESG factoren worden waarschijnlijk niet op korte termijn op elkaar afgestemd. Er wordt verwacht dat er nog nieuwe richtlijnen bij komen, met striktere vereisten. Stel daarom het verhaal vast dat je wilt vertellen, en anticipeer op de komst van verschillende rapportageformats.
• Ontwikkel als CFO een team en netwerk met verschillende expertises. De complexe opgaven van nu vereisen naast financiële deskundigheid ook kennis op het vlak van bijvoorbeeld projectmanagement en communicatie.
• Zoek vakgenoten op om kennis te delen. Iedereen staat voor dezelfde uitdagingen en er valt nog veel van elkaar te leren.

Nuijten maakt in zijn onderwijs en coaching gebruik van verschillende modellen, zoals de kernkwadranten van Daniel Ofman en het VUCA-model van Warren Bennis en Burt Nanus. 'Er is niet één model dat in elke situatie voor iedereen werkt. Idealiter beschik je over een toolbox waaruit je zelf de juiste instrumenten kiest om de beste versie van jezelf te worden. Leiderschap is niet een kwestie van een model uitrollen, of de tips van een managementgoeroe volgen.'

Nuijten is sowieso allergisch voor het concept van grote leiders. 'Een leider is naar mijn idee iemand die echt bij zichzelf blijft, en authentiek en integer is. En vooral ook: iemand die in contact is met anderen, oprecht luistert, en enthousiast en positief is. Daardoor ontstaat een ripple effect: de leider inspireert anderen dan om zelf een stap extra te zetten, en dat maakt een enorme kracht in een organisatie los.'