Leestijd: circa 7 minuten

Mede door de Green Deal van de Europese Unie, die ondernemingen stapsgewijs verplicht om rekening te houden met duurzaamheid, staan environmental, social & governance (ESG) factoren steeds nadrukkelijker op de managementagenda van Nederlandse bedrijven. Zo geldt vanaf 2024 voor het gros van de grote ondernemingen - en vanaf 2026 ook voor beursgenoteerde MKB-bedrijven - de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD). De richtlijn betekent onder andere een verplichting om jaarlijks te rapporteren over de impact van de bedrijfsactiviteiten op mens, milieu en samenleving, en om duurzame doelstellingen te verankeren in de strategie.

Van compliance naar waardecreatie

Internationaal onderzoek van Gartner laat zien dat corporate social responsibility (CSR) inmiddels in de top 10 van business prioriteiten van CEO's voor 2022-2023 staat. 9% van de ondervraagden ziet de thematiek als strategische prioriteit, een toename van bijna 300% ten opzichte van een jaar ervoor. Van de CFO's zegt 7% dat milieu een prioriteit is voor de organisatie, wat neerkomt op een toename van 161%. Het is de 1^e keer sinds de start van de survey in 2015 dat het milieu in de top 10 van CEO's en CFO's figureert.

De aandacht voor de Europese wet- en regelgeving is een belangrijke driver achter de trend, zegt Frank Verbeeten, hoogleraar accounting aan de Amsterdam Business School van de Universiteit van Amsterdam, samen met hoogleraar Peter Kroos programmadirecteur van de Executive Master of Finance and Control (EMFC). 'De nieuwe editie van ons jaarlijkse Finance on a Mission onderzoek laat zien dat finance professionals zich vooral bezighouden met compliance-aspecten van duurzaamheid.' Voor het onderzoek zijn in de periode augustus tot november 2022 meer dan 100 CFO's en finance managers ondervraagd via interviews en roundtables. Daarnaast hebben ruim 120 finance professionals een online vragenlijst ingevuld. 

Verbeeten signaleert een opvallend verschil tussen de benadering van duurzaamheid door verschillende niveaus binnen finance. 'In onderzoek dat de UvA en Transformation Forums in 2021 uitvoerden onder CFO's zei 95% van de respondenten ESG thema's belangrijk te vinden, met name om waarde te creëren voor de business. Uit ons nieuwe onderzoek blijkt dat finance teams zich op dit moment vooral richten op compliance, en veel minder op lange termijn waardecreatie voor de business. Ongeveer twee derde van de respondenten richt zich vooral of zelfs volledig op compliance.'

De nadruk op compliance is logisch gezien alles wat er vanuit de wetgeving op finance afkomt. Maar het is ook een gemiste kans om de business verder te brengen, waarschuwt Verbeeten. 'Ook in de survey van Gartner is al opgemerkt dat veel organisaties achterblijven bij concurrenten als het gaat om de inzet van duurzaamheid om efficiency te verbeteren en omzet te vergroten. Het risico bestaat dat je het momentum verliest en hopeloos achterop raakt.'

In het programma van de EMFC van de Amsterdam Business School zijn CSR en ESG-issues - samen met leiderschap en technologie & data analytics - prominente thema's. In de visie van de opleiding zijn ESG-thema's een integraal onderdeel van hedendaagse organisatiestrategieën. Daarmee is aandacht voor duurzaamheid een van de kernactiviteiten voor de CFO's, controllers en andere finance professionals van vandaag en morgen. 

Kpi's versus intrinsieke motivatie

Volgens Verbeeten is het gebrek aan kpi's voor ESG factoren een mogelijke verklaring voor het feit dat de thematiek nog beperkt wordt meegenomen in de strategie. 'Uit ons nieuwe onderzoek blijkt dat ongeveer een kwart van de organisaties geen enkele duurzame kpi gebruikt. Ongeveer 10% maakt gebruik van 10 of meer indicatoren.' 

De beperkte aandacht voor kpi's veroorzaakt niet alleen een eenzijdige blik op ESG thema's, maar creëert ook het risico dat er onvoldoende op wordt gestuurd. 'In het onderzoek dat we in 2021 uitvoerden onder CFO's komt naar voren dat er nogal eens wordt vertrouwd op de intrinsieke motivatie van medewerkers in de organisatie om stappen te zetten met duurzaamheid. Dat is in principe goed, maar je zou willen dat er ook aandacht is voor onderbouwing met indicatoren en maatstaven. De afwezigheid van goede data en een robuuste set kpi's maakt het natuurlijk ook moeilijk om voortgang en resultaten te meten.'

True cost accounting 

Uit het onderzoek van Finance on a Mission komen ook nieuwe inzichten in true cost accouning naar voren. 'Bij true cost accounting wordt een vertaalslag gemaakt van niet-financiële factoren zoals ESG kpi's naar een financiële waardering. Bijvoorbeeld door te kijken wat een mogelijke CO2-beprijzing zou betekenen voor de bedrijfsvoering. Ongeveer een kwart van onze respondenten is ermee bezig. Een derde van de ondervraagden overweegt om ermee aan de slag te gaan.' In de praktijk worden vooral de financiële effecten van energieverbruik, CO2-emissies, en gezondheid, welzijn en veiligheid meegenomen. Over deze onderwerpen zijn data relatief makkelijk beschikbaar. Maar data rond bijvoorbeeld het (her)gebruik van schoon water en leefbare lonen zijn veel moeilijker te achterhalen, wat de toepassing van true cost accounting bemoeilijkt.   

De COVID-19-pandemie, de CSRD-wetgeving en de energiecrisis zijn belangrijke drijvers achter de interesse in true cost accounting, ziet Verbeeten. 'Steeds meer bedrijven zijn zich ervan bewust dat het moeilijk is om consequenties van disrupties en dynamische marktontwikkelingen in te schatten, maar beseffen ook dat de mogelijke financiële impact enorm kan zijn. Momenteel zien we dat veel productiebedrijven sterk inzetten op energiebesparing en de verbetering van gezondheid, welzijn en veiligheid van medewerkers. Maar ook voor andere organisaties is de mogelijkheid dat CO2-uitstoot wordt beprijsd, of dat CO2-reductie onderwerp wordt van nieuwe wet- en regelgeving, een aanleiding om toekomstscenario's te verkennen. Welke effecten zou een forse prijsstijging van water hebben op de omzet en winst? Wat zou een plafond voor CO2-uitstoot betekenen voor onze bedrijfsvoering? Je kunt mogelijke veranderingen nu al meenemen in de besluitvorming, en je daarmee optimaal voorbereiden op de toekomst.'