Leestijd: circa 8 minuten

Meer dan 800 hogescholen en universiteiten over de hele wereld hebben inmiddels de Principles for Responsible Management Education (PRME) ondertekend. Met het initiatief stimuleert de Verenigde Naties business schools om duurzaamheid nadrukkelijk op de agenda te zetten. Het doel is om de zes duurzame principes van PRME een integraal onderdeel te maken van de activiteiten, het curriculum en het onderzoek van de instituten. Studenten leren daardoor om zich niet alleen in te zetten voor financiële doelstellingen, zoals economische groei en winstmaximalisatie voor aandeelhouders, maar ook voor maatschappelijke vraagstukken, waaronder de Sustainable Development Goals en klimaatverandering.

De aandacht voor ESG thema's is mainstream geworden, zeggen diverse deelnemers aan PRME in een recent artikel in de Financial Times. Tegelijkertijd constateren de geïnterviewden een gebrek aan consistente en coherente frameworks om duurzaamheid een plek te geven in de bedrijfsvoering, strategie en verslaglegging.

Het is een herkenbaar dilemma voor Ruben Rog, partner Capital Markets and Accounting Advisory Services bij KPMG Nederland en gastdocent van de Executive Master of Finance and Control (EMFC) van de Amsterdam Business School (ABS). 'Het is duidelijk dat ESG-vraagstukken grote invloed hebben op het vak van controllers, CFO's en andere finance professionals. Maar er is onduidelijkheid over het wat en hoe precies, en er liggen geen standaard aanpakken en oplossingen klaar. Dat roept de vraag op hoe het onderwijs voortsorteert op de nieuwe realiteit: is corporate social responsibility (CSR) een aparte module, of - zoals de EMFC doet - een integraal onderdeel van het curriculum?'

Ambities vertalen naar strategie

In het programma van de EMFC, een van de 12 Nederlandse ondertekenaars van de PRME, is CSR samen met leiderschap en technologie & data analytics een terugkerend thema. Met de juiste leiderschapsvaardigheden en een actuele kennis van technologische ontwikkelingen en data analytics ontwikkelen de finance professionals van nu en straks steeds de inzichten die bijdragen aan kernactiviteiten van de organisatie. In de visie van de opleiding zijn ESG-thema's een integraal onderdeel van hedendaagse organisatiestrategieën - en daarmee dus ook van het werk van controllers, CFO's en andere finance professionals.

Ruben Rog vertelt in zijn bijdrage aan de EMFC over standaarden voor financiële verslaglegging, en legt daarin expliciet de link tussen de business en CSR. 'Een grote uitdaging betreft de concrete impact van de standaarden die zich nu ontwikkelen op de bedrijfsvoering en de bedrijfsstrategie van de nabije toekomst. Wat betekenen duurzame doelstellingen voor de producten, diensten, processen, werkwijzen en supply chains van organisaties die van oudsher zijn gefocust op shareholder value en salesgroei?'

Bij grote bedrijven worden financiële teams inmiddels volop betrokken bij ESG-vraagstukken, signaleert Rog. 'Duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen zijn niet meer iets voor een aparte afdeling. CFO's staan aan de lat om de hele organisatie mee te nemen in een beweging van een focus op shareholder value naar een commitment met stakeholder value. Controllers krijgen een belangrijke rol om ESG-ambities te verankeren in de bedrijfsstrategie. Zij zijn als geen ander in staat om frameworks voor verslaggeving te doorgronden, en om de checks & balances in te bouwen om te komen tot de juiste cijfers op het juiste moment - en dus tot rapportages die voldoen aan de verwachtingen van stakeholders.'

Aan de slag voor 2023

Juridische ontwikkelingen geven een extra impuls aan de agendering van ESG-thema's. Zo wordt, naar verwachting in 2023, als onderdeel van de Green Deal van de Europese Unie, de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) ingevoerd. De richtlijn verplicht ondernemingen met meer dan 250 werknemers om te rapporteren over de impact van bedrijfsactiviteiten op mens, milieu en samenleving. Daarnaast zijn bedrijven verplicht om doelstellingen op het terrein van milieu, maatschappij en bestuur te formuleren en vervolgens te verankeren in de strategie en de uitvoering daarvan. Voor honderden bedrijven in Nederland betekent de CSRD dat de processen, systemen en activiteiten van de eigen organisatie én de leveranciers onder een vergrootglas komen te liggen.

'De verplichtingen van de CSRD betekenen dat er keihard moet worden gewerkt aan transparantie over duurzame doelen', aldus Rog. 'Bovendien merken veel bedrijven dat kredietverstrekkers en investeerders er nu al vragen over stellen. Volgens onderzoek van Gartner hielden in 2020 al 85 procent van de investeerders rekening met ESG-factoren. Er is dus bepaald geen reden om achterover te leunen en te denken dat 2023 nog ver weg is.' De implementatie van duurzaamheidsmaatregelen vereist in sommige gevallen ook fundamentele veranderingen in de dagelijkse operatie. Wat betekent de opening van een nieuwe vestiging, de start van een nieuwe productielocatie, de ontwikkeling van een nieuwe productlijn of de samenwerking met een nieuwe leverancier voor de impact op mens, milieu en samenleving? Hoe stellen we hiervoor meetbare doelstellingen vast en hoe verzamelen we de juiste data voor de financiële en niet-financiële rapportages?

Transparantie als spannende uitdaging

De IFRS Foundation heeft in 2021 de start van de International Sustainability Standards Board (ISSB) aangekondigd. De ISSB-standaarden zijn bedoeld als een wereldwijd raamwerk voor duurzaamheidsrapportages, dat aansluit op bestaande ESG-standaarden. Het doel is om ondernemingen de juiste, volledige en betrouwbare informatie te laten ontsluiten over ESG-zaken. Rog: 'De snelheid waarmee ondernemingen er nu mee aan de slag gaan wordt sterk gedreven door de groeiende wet- en regelgeving. Maar er zijn ook concrete business incentives. Het wordt gewoon steeds belangrijker om investeerders te laten zien dat je goed presteert op ESG-factoren. Daar heb je natuurlijk hoogwaardige, consistente rapportages voor nodig. Transparantie over duurzame doelen en prestaties is overigens ook essentieel om jonge talenten aan de organisatie te verbinden.'

'De positie van controllers wordt steeds spannender', vult Rog aan. 'Wat gebeurt er op het vlak van wet- en regelgeving, en wat zijn de gevolgen voor de strategie en verslaglegging van de organisatie? De organisatie kan bijvoorbeeld als doel formuleren dat in 2050 de CO₂-uitstoot is teruggebracht tot nul. Maar dan moet je eerst laten zien wat er nu gebeurt en welke stappen je zet op weg naar het einddoel. Welke controlemomenten hanteren we, hoe meten we de voortgang en wat is er nodig aan data? Controllers staan midden in het speelveld.'

Volgens de Nationale ESG-barometer van KPMG is anno 2022 het grootste deel (72 procent) van het Nederlandse bedrijfsleven niet bekend met de CSRD. In een eerder onderzoek onder de 25 grootste beursgenoteerde bedrijven in Nederland en de 25 grootste niet-beursgenoteerde Nederlandse bedrijven concludeerde KPMG dat geen enkele onderneming volledig voldoet aan de eisen van de CSRD.

Wat staat controllers nu te doen in het licht van de groeiende awareness van de risico's en kansen van ESG-factoren? Rog: 'Controllers staan voor de uitdaging om de data over de duurzame prestaties en ambities te relateren aan business doelstellingen. Hoe wordt ESG-informatie meegenomen in strategische doelen? Hoe ontwikkelen we een verslaggevingsproces dat de goede rapportages oplevert? De CFO en het financiële team moeten connecties maken tussen technische gegevens en strategische ambities. Inclusief de analyse en verklaring van de resultaten daarvan.'

De beschikbaarheid van ESG-data is geen verantwoordelijkheid van de controller, waarschuwt Rog. 'Controllers moeten checken of alle data compleet zijn, nagaan waar de informatie vandaan komt en weten wat de cijfers betekenen. En vooral ook: doorgronden wat de betekenis en implicaties van de informatie is. Wat is de impact van investeringsbeslissingen of sales kpi's? Leidt meer omzet bijvoorbeeld ook tot meer CO₂-uitstoot? Hoe monitoren we de voortgang op ESG-targets en hoe sturen we zo nodig bij? Welke afwegingen moeten er dan worden gemaakt?'

De ontwikkeling van ISSB als een wereldwijde standaard voor duurzaamheidsverslaggeving maakt het straks makkelijker om rapportages te maken, verwacht Rog. Maar transparantie over ESG-thema's blijft spannend. 'Veel bedrijven weten eigenlijk niet hoe ze hun doelstellingen moeten bereiken. Ze weten waar ze naar toe willen voor 2050, maar ze moeten nog uitzoeken hoe ze daar kunnen komen. Dat is een ingewikkeld verhaal om aan de buitenwereld te vertellen. Lastig is ook dat bedrijven verantwoordelijk worden gehouden voor gehele waardeketen, de zogenoemde scope 1, 2 en 3. De eigen activiteiten en de werkwijze van leveranciers zijn vaak nog wel te overzien, maar de impact van wat klanten doen met jouw producten en diensten is veel ingewikkelder. Dat roept ook fundamentele vragen op: over de markt waarop je opereert en zelfs over het bestaansrecht van de onderneming.'

Sleutelrol voor controllers

Transparantie over ESG-gegevens gaat over veel meer dan naleving van wet- en regelgeving, vindt Rog. 'Idealiter is er ook een intrinsieke motivatie. Voor bedrijven is een strategie met aandacht voor ESG-factoren noodzakelijk voor de toekomstbestendigheid van de organisatie. Controllers kunnen hierin een sleutelrol vervullen, door de directie te laten zien dat duurzame doelen en business strategie onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Op weg naar een duurzame economie is de transitie naar een duurzame bedrijfsoperatie geen keuze meer. Het is pure noodzaak voor langetermijn bedrijfssucces.'

Zorg dat je bent aangehaakt op de duurzame ontwikkelingen, adviseert Rog controllers, CFO's en andere finance professionals. 'De ESG-frameworks veranderen nog continu. Als je als financial op de hoogte bent van wat er gebeurt en wat de gevolgen zijn voor de business, dan ben je ook een serieuze gesprekspartner. Bovendien maken de actualiteiten het werkterrein spannender dan ooit: het gaat immers om hele maatschappelijk relevante thema’s waarbij we een collectieve verantwoordelijkheid hebben op weg naar een duurzame economie.'